Mnoge naše heroine ostaju zaboravljene i zaglavljene negde u dalekoj prošlosti, to je tužno, a i pomalo sramno za jednu državu koja i te kako ima s čim da se ponosi. Kažu, ako zaboraviš prošlost, onda nemaš ni budućnost. Da li nam se duhovi naših vrednih i uspešnih predaka vraćaju kao bumerang u ovoj pomalo izgubljenoj današnjici!?
Jelisaveta Načić, prva žena arhitekta u Srbiji, za koju kažu da je izgradila Beograd, a da je umrla siromašna i zaboravljena. U njeno vreme, grad je doživeo arhitektonski preokret i od turske kasabe polako se pretvarao u moderan evropski grad, prestonicu Kraljevine Srbije.
Rođena je 1878. godine u Beogradu, u bogatoj i uglednoj trgovačkoj porodici kao trinaesto dete. Posle završene gimnazije, upisuje se na Tehnički fakultet Velike škole u Beogradu kao jedina žena u prvoj generaciji tek osnovanog arhitektonskog odseka. Iako njena porodica nije podržavala njene ambicije, njena želja za obrazovanjem bila je toliko jaka da je na svoje školovanje potrošila celokupan miraz. Diplomirala je sa prvom generacijom arhitekata u Srbiji. Bila je prva žena zaposlena u državnoj upravi, na mestu tehničkog crtača, najpre u ministarstvu građevina Srbije, a zatim posle položenog državnog ispita 1902. godine počinje da radi u Inženjersko-arhitektonskom odseku beogradske opštine kao gradski arhitekta gde radi sve do početka prvog svetskog rata.
Kao veliki patriota 1916. godine proterana je u logor Nežider u Mađarskoj. Naime, na Terazijama koje je uređivala, podigla je 1913. godine slavoluk na kome je pisalo: „Nisu svi Srbi oslobođeni“ u čast srpskih ratnika koji su se vraćali iz Balkanskih ratova. U logoru je upoznala albanskog intelektualca Luku Lukaja za kojeg se posle godinu dana udala i rodila ćerku Lulu. Po završetku rata kratko su živeli u Beogradu, a zatim odlaze na Skadar gde je Lukaj bio ministar u vladi Esad Paše, prijatelja Srba, koji je pomagao srpskoj vojsci prilikom prelaska preko Albanije u Prvom svetskom ratu.
Njen prvi projekat u beogradskoj opštini bilo je izvođenje radova na uređenju Malog Kalemegdana, prema nacrtu tada čuvenog arhitekte Dimitrija T. Leka. Jelisaveta projektuje dekorativno, barokno stepenište od zelenog kamena, koje i danas krasi tvrđavu sa strane francuske ambasade. Zatim uređuje Terazije, projektuje prvu zgradu kolektivnog stanovanja za radnike na Balkanu „Blok radničkih stanova“. Po njenim nacrtima izgrađena je i prva bolnica za tuberkulozne bolesnike, a verovatno najmonumentalniji projekat Jelisavete Načić bila je osnovna škola „Kralj Petar Prvi“, u tadašnje vreme najmoderniji školski objekat u Srbiji.
Najznačajnije njeno delo iz domena sakralne arhitekture je crkva Aleksandra Nevskog na Dorćolu, koja je sagrađena u neovizantijskom stilu. Projektovala je i više privatnih kuća u Beogradu koje i danas postoje. U Beogradu, kod Bajlonijeve pijace postoji ulica sa njenim imenom.
Svoju šesnaestogodišnju blistavu karijeru je zatim podredila porodici. Kratko žive ponovo u Beogradu, a potom se sele u Dubrovnik gde je negovala bolesnog supruga i odgajala ćerku. Nakon Drugog svetskog rata na inicijativu Saveza arhitekata Jugoslavije dobija penziju u znak priznanja za njen veliki doprinos na polju arhitekture. Po nekim drugim izvorima, njena molba za penziju je odbijena.
Gotovo sve što je Jelisaveta stvorila, bilo je u Beogradu. Kažu da je zauvek žalila za svojim rodnim gradom i čeznula da se u njega vrati. Umrla je 1955. godine, osam godina posle smrti svog supruga, siromašna i zaboravljena.
Autor: Male Velike Stvari
